Văn hóa của tổ chức ẩn chứa sức mạnh siêu cường, giúp giải quyết mọi thách thức bên trong và bên ngoài doanh nghiệp. Hiểu về các cấp độ văn hóa doanh nghiệp, nhà quản trị có thể phân tích và thay đổi văn hóa cho doanh nghiệp của mình một cách hiệu quả.
Trong bài viết này, bạn đọc hãy cùng HappyTime thảo luận về mô hình văn hóa doanh nghiệp của Edgar Schein. Đây là mô hình chia văn hóa doanh nghiệp thành 3 cấp độ dựa trên “khả năng quan sát” và là mô hình phổ biến nhất được ứng dụng trong các doanh nghiệp hiện nay.
Mục lục
Cấp độ văn hóa doanh nghiệp là gì?
Cấp độ văn hóa của doanh nghiệp được hiểu là mức độ mà các hiện tượng văn hóa có thể được nhìn thấy thông qua góc nhìn của các thành viên bên trong hoặc người quan sát bên ngoài tổ chức. Đây là định nghĩa được nêu trong cuốn sách Văn hóa tổ chức & Lãnh đạo (Organizational Culture and Leadership – Ấn bản thứ 5) của Học giả nổi tiếng Edgar H. Schein.
Schein là Giáo sư, học giả & chuyên gia về lĩnh vực phát triển văn hóa doanh nghiệp. Ông đã từng xuất bản nhiều đầu sách liên quan đến chuyên môn của mình. Trong đó, cuốn sách “Văn hóa tổ chức & Lãnh đạo” đề cập đến các cấp độ văn hóa doanh nghiệp đã làm nên sự thay đổi lớn cho phương pháp quản lý của các doanh nghiệp trên toàn cầu.
3 cấp độ văn hóa doanh nghiệp theo mô hình của Schein
Schein là cựu giáo sư tại Đại học Quản lý MIT Sloan (Mỹ). Ông đã đề cập đến một mô hình văn hóa có 3 cấp độ, được sử dụng để phân tích (và thay đổi) văn hóa doanh nghiệp dựa trên “khả năng quan sát”. Các cấp độ này bao gồm biểu hiện hữu hình – được nhìn thấy và những giả định sâu sắc – được vô thức công nhận. Giữa chúng là nhiều niềm tin, giá trị, chuẩn mực, quy tắc hành xử được các thành viên trong tổ chức tán thành, sử dụng như một cách để mô tả văn hóa của chính họ và của tập thể.
3 cấp độ văn hóa của doanh nghiệp mà ông Edgar Schein gợi ý được liệt kê từ “dễ thấy nhất” đến “ít thấy nhất”, bao gồm:
Cấp độ 1 – Cấu trúc hữu hình của doanh nghiệp (Artifacts)
Định nghĩa: Cấp độ đầu tiên trong mô hình văn hóa của Schein là những tạo tác (artifacts) có thể nhìn thấy và cảm nhận rõ rệt. Đó là những biểu hiện bề mặt hay cấu trúc hữu hình ám chỉ nền văn hóa của tổ chức như: đồ vật, trang phục của nhân viên, kiến trúc của không gian làm việc, ngôn ngữ, cách tương tác giữa các thành viên, các ấn phẩm truyền thông, câu chuyện lịch sử, v.vv..
Ví dụ: Trụ sở chính của Amazon ở Seattle được thiết kế với mái vòm độc đáo, đại diện cho sự táo bạo của chính doanh nghiệp này.
Quy định về trang phục của IBM (đã phát triển qua nhiều năm) luôn trang trọng, lịch sự nhưng thể hiện tính chất “quan liêu” của tập đoàn này.
Đặc điểm: Cấu trúc hữu hình của văn hóa doanh nghiệp chịu ảnh hưởng bởi ngành nghề, lĩnh vực kinh doanh và quan điểm của người lãnh đạo. Chúng rất dễ thay đổi và ít thể hiện được các giá trị cốt lõi của doanh nghiệp.
Ưu điểm: Những cấu trúc hữu hình rất dễ nhận biết.
Nhược điểm: Các biểu hiện hữu hình của văn hóa doanh nghiệp rất khó giải mã nếu bạn không tìm hiểu sâu về ý nghĩa hoặc ngữ cảnh của chúng. Ý nghĩa của cấu trúc hữu hình đôi khi mang tính chủ quan do người quan sát tự gán lên chúng những ý nghĩa mà tổ chức không hề mong muốn.
Cấp độ 2 – Những giá trị được tuyên bố, chấp nhận (Espoused Values)
Định nghĩa: Cấp độ thứ hai trong văn hóa doanh nghiệp là những gì mà doanh nghiệp tự nói về chính mình, bao gồm lý tưởng, mục tiêu, giá trị, nguyện vọng, hệ tư tưởng, triết lý, chiến lược, v.vv… Những nội dung này được truyền đạt tới toàn bộ đội ngũ nhân viên và là kim chỉ nam để họ noi theo.
Ví dụ: Luận điểm “Lương y như từ mẫu” (Thầy thuốc như mẹ hiền) được Chủ tịch Hồ Chí Minh nhiều lần khẳng định để nhắc nhở các cán bộ nhân viên ngành y về đạo đức gốc rễ của mình. Luận điểm này đã trở thành phương châm hoạt động của tất cả các cơ sở y tế, bệnh viện và phòng khám trên toàn Việt Nam.
Đặc điểm: Những giá trị và niềm tin được tuyên bố này ảnh hưởng đến việc xây dựng hoặc định hình giá trị cốt lõi của doanh nghiệp. Chúng có thể phù hợp hoặc không phù hợp với văn hóa cấp độ 1 và 3. Như Schein đã đề cập trong cuốn sách của mình, bạn có thể chia nhỏ những phương châm này thành:
- Những điều chỉ phù hợp với các giả định được công nhận – cấp độ 3, dùng để định hướng hiệu quả các hoạt động trong doanh nghiệp.
- Những điều là một phần của hệ tư tưởng hoặc triết lý của tổ chức, dùng để tạo ra biểu hiện bề mặt – cấp độ 1 của văn hóa doanh nghiệp.
- Những điều được nói ra chỉ để hợp lý hóa nền văn hóa về mặt lý thuyết, thực tế không đồng bộ với cả cấp độ 1 và 3.
- Những điều chỉ là khát vọng của các thành viên đối với tương lai của tổ chức.
Ưu điểm: Lớp văn hóa thứ hai có thể được lan truyền dễ dàng trong tổ chức, theo xu hướng từ đội ngũ quản lý cấp cao đến nhân viên cấp dưới.
Nhược điểm: Nếu hành động của đội ngũ quản lý cấp cao đi ngược lại các giá trị được tuyên bố thì khó có thể được các thành viên khác của doanh nghiệp chấp nhận.
Cấp độ 3 – Quan điểm chung được hiển nhiên công nhận (Implicit Assumptions)
Định nghĩa: Cấp độ thứ ba của văn hóa doanh nghiệp hiểu đơn giản là “luật bất thành văn”. Chúng là những quan điểm hay giả định ngầm hiểu của các thành viên về văn hóa của tổ chức. Chúng được công nhận, tin tưởng một cách hiển nhiên và được thực thi một cách vô thức như thói quen mà không cần phải nói ra.
Ví dụ: Nhân viên của Facebook cảm thấy được đánh giá cao và đáng tin cậy vì họ được trao quyền tự chủ trong công việc, được tự do nói lên suy nghĩ của mình và được khuyến khích giao tiếp với cấp trên. Những niềm tin này đã được ban lãnh đạo cấp cao của Facebook nuôi dưỡng, đặc biệt là thông qua chính sách cởi mở, minh bạch của CEO Zuckerberg.
Đặc điểm: Những giả định này sâu sắc đến mức mọi người không thực sự nhận thức được. Chúng chi phối các cấu trúc hữu hình ở cấp độ 1 và có thể phù hợp hoặc không phù hợp với các giá trị được tuyên bố ở cấp độ 2.
Ưu điểm: Những giả định ngầm hiểu có tác động mạnh mẽ đến văn hóa của tổ chức, được coi là “tài sản” quý giá của doanh nghiệp nếu được hình thành từ những giá trị tốt đẹp.
Nhược điểm: Cấp độ 3 biểu hiện ra bằng các hành vi mang tính tiềm thức (vô thức) nên các thành viên mới rất khó học theo. Bản thân các giả định ngầm hiểu này cũng rất khó thay đổi. Kể cả khi chúng buộc phải bị thay đổi để đem lại lợi ích cho doanh nghiệp, thì các thành viên cũng không có xu hướng nghĩ đến chúng.
>>> Xem thêm: 6 bước xây dựng văn hóa doanh nghiệp từ giá trị cốt lõi
Một số ví dụ về 3 cấp độ văn hóa doanh nghiệp
Sau đây là một số ví dụ đầy đủ về mô hình văn hóa doanh nghiệp 3 cấp độ theo quan điểm của Schein.
Dưới góc độ lĩnh vực hoạt động của doanh nghiệp
Công ty khởi nghiệp công nghệ
- Cấu trúc hữu hình: Văn hóa khởi nghiệp gắn liền với cách bố trí văn phòng mở, trang phục tự do, giờ làm linh hoạt và ứng dụng công nghệ hiện đại để quản lý công việc.
- Giá trị tuyên bố: Họ tán thành các giá trị liên quan đến đổi mới, sáng tạo, đột phá và môi trường làm việc có nhịp độ nhanh.
- Niềm tin ngầm hiểu: Niềm tin của họ xoay quanh việc chấp nhận rủi ro, học hỏi từ thất bại và ưu tiên đưa ra quyết định nhanh nhẹn.
Cơ sở giáo dục
- Cấu trúc hữu hình: Họ tận dụng không gian vật lý, cách bố trí lớp học, tài liệu giáo dục và các phần mềm quản lý lớp học để tạo ra môi trường học tập thuận lợi.
- Giá trị tuyên bố: Họ nêu rõ cam kết về hiệu quả học tập, sự đa dạng của kiến thức thông qua tuyên bố sứ mệnh và chính sách giáo dục.
- Niềm tin ngầm hiểu: Niềm tin về tầm quan trọng của giáo dục, phương pháp sư phạm, vai trò của người dạy và người học tác động đáng kể đến nền văn hóa và phương pháp giảng dạy của các tổ chức giáo dục.
Tổ chức y tế
- Cấu trúc hữu hình: Thiết kế không gian lâm sàng, sử dụng công nghệ hiện đại và sự hiện diện của các thiết bị y tế truyền tải khía cạnh văn hóa của tổ chức y tế.
- Giá trị tuyên bố: Chăm sóc tận tâm, đảm bảo sự an toàn, giữ vững đạo đức y tế và lấy bệnh nhân làm trung tâm thường được nhấn mạnh trong các tổ chức y tế.
- Niềm tin ngầm hiểu: Niềm tin của họ xoay quanh lòng trắc ẩn đối với bệnh nhân, đề cao tinh thần hợp tác liên ngành với các chuyên gia y tế thuộc chuyên môn khác.
Ví dụ nổi bật tại các doanh nghiệp – tập đoàn lớn
Amazon – Văn hóa khởi nghiệp
- Cấu trúc hữu hình: Amazon bán cổ phiếu cho chính nhân viên của mình, thúc đẩy họ làm việc với niềm đam mê bất tận vì lúc này họ không làm việc cho công ty mà họ làm việc cho chính mình.
- Giá trị tuyên bố: Đưa ra triết lý khởi nghiệp mang tên “Day 1”, khuyến khích nhân viên luôn giữ vững tinh thần làm việc như ngày đầu tiên, luôn sáng tạo và đổi mới trong vòng xoay của thị trường.
- Niềm tin ngầm hiểu: Nhân viên Amazon có niềm tin sâu sắc với tôn chỉ lấy khách hàng làm trọng tâm. Họ làm mọi thứ để đáp ứng mong muốn của khách hàng và gia tăng trải nghiệm cho khách hàng.
>> Xem thêm: Văn hóa doanh nghiệp của Amazon – Mãi mãi là “Day 1”
Coca Cola – Văn hóa vì phúc lợi nhân viên
- Cấu trúc hữu hình: Triển khai các chương trình đào tạo và phát triển nhân sự ở mọi cấp bậc, mở trường đại học ảo toàn cầu CCU để tất cả nhân viên được học tập dễ dàng.
- Giá trị tuyên bố: Tuyên bố hệ giá trị cốt lõi gồm 7 yếu tố là lãnh đạo, hợp tác, chính trực, trách nhiệm giải trình, đam mê, đa dạng, chất lượng. Mục tiêu là kiến tạo nơi làm việc đầy cảm hứng và động lực cho nhân viên.
- Niềm tin ngầm hiểu: Nhân viên Coca Cola có niềm tin sâu sắc về trách nhiệm xã hội, luôn tìm cách tạo dựng niềm tin với công chúng, thắt chặt mối quan hệ với khách hàng, đối tác và đồng nghiệp của mình.
>> Xem thêm: Văn hóa doanh nghiệp của Coca Cola – Đổi mới, sáng tạo, vì phúc lợi nhân viên
Apple – Văn hóa đổi mới và sáng tạo
- Cấu trúc hữu hình: Dấu ấn văn hóa độc đáo của Apple thể hiện ở chữ cái “i” mở đầu tên gọi của tất cả các sản phẩm (iPhone, iCloud, iPad, v.vv..), nâng cao ý thức của khách hàng về quyền sở hữu sản phẩm.
- Giá trị tuyên bố: Thông điệp cốt lõi “Think Different” (Hãy suy nghĩ khác biệt) đã thấm sâu vào mọi hoạt động tương tác của công ty, khuyến khích nhân viên đổi mới và thách thức các ý tưởng truyền thống.
- Niềm tin ngầm hiểu: Nhân viên của Apple mặc định coi những bài phát biểu và câu nói của Steve Jobs là nguồn động lực đầy cảm hứng để họ tiếp tục sáng tạo và cống hiến.
>>> Xem thêm: Văn hóa doanh nghiệp của Apple – Đổi mới và sáng tạo không ngừng
Kết luận
Các cấp độ văn hóa doanh nghiệp theo mô hình của Schein phải luôn tương thích và đồng nhất với nhau để tạo ra nét đặc trưng riêng cho từng tổ chức. Dựa vào 3 cấp độ văn hóa này, nhà quản trị có thể đánh giá được thực trạng văn hóa tại công ty của mình, từ đó có các chiến lược điều chỉnh hoặc sửa đổi để mang lại lợi ích cho tổ chức.
Như các doanh nghiệp hàng đầu hiện nay, có thể bạn sẽ tận dụng sự hỗ trợ của công nghệ thông tin để truyền tải văn hóa doanh nghiệp. Bạn có thể dùng thử miễn phí phần mềm quản lý và gia tăng trải nghiệm nhân sự HappyTime để truyền đạt rõ 3 cấp độ văn hóa với nhân viên một cách nhanh chóng và hiệu quả hơn. HappyTime sẽ hỗ trợ doanh nghiệp xây dựng kế hoạch và triển khai nền văn hóa số thịnh hành thông qua các tính năng:
- Bảng tin cho phép các thành viên tương tác nội bộ.
- Tạo popup sự kiện nhằm nâng cao hiệu quả truyền thông trong những dịp đặc biệt.
- Hệ thống điểm HappyStar dùng để chúc mừng, khen thưởng nhân viên, có thể đổi thành những phần quà có giá trị.
- Hệ thống HappyGame thúc đẩy tương tác giữa các thành viên, tạo tinh thần vui vẻ, thoải mái cho nhân viên tại nơi làm việc.
- Bảng xếp hạng vinh danh nhân viên đi làm sớm cùng tiện ích tích điểm, đổi quà giúp xây dựng “văn hóa đúng giờ”.
| HappyTime tự hào là nền tảng quản lý và gia tăng trải nghiệm nhân viên hàng đầu Việt Nam, thuộc hệ sinh thái HR Tech của Công ty Cổ phần TopCV Việt Nam. Với HappyTime, doanh nghiệp và người làm nhân sự có thể dễ dàng giải quyết các bài toán khó nhằn về: Số hoá chấm công, tính công, lương, quản lý đơn từ, hồ sơ nhân sự,… Bên cạnh đó, ứng dụng HappyTime còn được tích hợp thêm những hoạt động Gamification nhằm tăng cường tương tác giữa doanh nghiệp và nhân viên, từ đó tối đa hoá trải nghiệm, thắt chặt sợi dây gắn kết với người lao động tại nơi làm việc. |
